Odsłonięte barwy i białe złoto - sakramentarium z Bazyliki Mariackiej po konserwacji

W gdańskiej Bazylice Mariackiej średniowieczne sakramentarium znów przyciąga wzrok - tym razem dzięki półrocznym pracom konserwatorskim, które przywróciły wyrazistą kolorystykę i zabezpieczyły delikatne detale. Wewnątrz ogromnej ceglanej świątyni powróciły odcienie, których nie widziano od dekad, a wybrane fragmenty zyskały nowoczesne, trwalsze materiały. Prace odsłoniły też kolejne fragmenty historii obiektu i potwierdziły jego związek z innymi średniowiecznymi dziełami w kościele.

• Renowacja sakramentarium - prace, które odsłoniły historię
• Konserwatorskie decyzje - białe złoto i powrót kolorów
• Bazylika Mariacka w Gdańsku - jak sakramentarium wpisuje się w historię

Renowacja sakramentarium - prace, które odsłoniły historię

Prace konserwatorskie przy wysokim na 8,3 metra sakramentarium prowadzono na miejscu, bez demontażu, co miało chronić strukturę zabytku. Rusztowania stanęły na początku maja i prace trwały około pół roku - do połowy listopada. Badania wstępne obejmowały zarówno oględziny pod lampą UV, jak i pobranie próbek do analiz mikroskopowych i chemicznych. Dzięki temu eksperci mogli odtworzyć skład warstw malarskich i wychwycić późniejsze przemalowania.

Badacze i konserwatorzy odwołali się do archiwalnych dokumentów, starych fotografii i wcześniejszych interwencji - zwłaszcza tych z lat 80., kiedy to Janina i Piotr Muzalewscy odsłonili pierwotną polichromię, choć nie wszystkie warstwy udało się wtedy uzupełnić. Drobne uszkodzenia wynikające z wcześniejszych demontaży wymagały precyzyjnych retuszy.

“Zdecydowaliśmy się na prowadzenie działań konserwatorsko-restauratorskich na miejscu, ponieważ demontaż sakramentarium wiązałby się z większą ingerencją w strukturę zabytku”

• Ewa Lisiak, konserwator z pracowni Restory

Konserwatorskie decyzje - białe złoto i powrót kolorów

Konserwatorzy stawiali na trwałość i wierność historycznej koncepcji barwnej. W odróżnieniu od wcześniejszych retuszy, gdzie stosowano srebro proszkowe, przy obecnej interwencji zastosowano retusze ze stopu określonego w materiale jako białe złoto - wybór podyktowany odpornością koloru na czernienie i warunki atmosferyczne. Dzięki temu części srebrzone zachowają jasność przez dłuższy czas, a kompozycja będzie czytelniejsza.

Konserwacja objęła też najwyższą, wcześniej nieopracowaną kondygnację - okazało się, że pierwotnie dominowała tam biel uzupełniana ciemniejszymi akcentami i że sekcja ta tematycznie nawiązywała do motywu końca ziemskiego życia. Niższe kondygnacje ukazują zróżnicowane nastroje - od melancholii po żywszą ekspresję.

W pracach badawczych uczestniczyli między innymi: dr hab. Mirosław Sawczak, dr Wojciech Bartz oraz mgr Agnieszka Fejzer.

Bazylika Mariacka w Gdańsku - jak sakramentarium wpisuje się w historię

Sakramentarium zostało zamówione 6 września 1478 r. i powstało w miejscowych warsztatach, które odpowiadały też za inne istotne elementy wyposażenia świątyni. Obiekt przez wieki zmieniał miejsce ustawienia we wnętrzu; po powrocie do bazyliki w 1962 r. był kilkakrotnie przemieszczany. Od około 10 lat stoi w nawie bocznej obok ołtarza głównego - to ustawienie zbliżone do jego pierwotnego, średniowiecznego umiejscowienia.

Historia sakramentarium splata się z losami kościoła i miasta: przeżyło przenoszenie składu w czasie II wojny światowej i powrót do świątyni; dziś jego forma i detale potwierdzają powiązania warsztatowe z takim elementami wnętrza jak zegar astronomiczny czy stallami. Warto przypomnieć też dane o samej bazylice - jej długość to 105 metrów, szerokość w transepcie 66 m, wysokość od posadzki do sklepienia prawie 30 m, a wieża osiąga 78 m (do kalenicy 82 m).

Koszt prac przy sakramentarium wyniósł 188 tysięcy złotych - 75% tej kwoty sfinansowało Miasto Gdańsk, a 25% parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Wnętrze sakramentarium skrywa wiele szczegółów - rzeźbione główki, figurki ludzkie i zwierzęce, a także tajemnicze postaci jak “dziki człowiek”. Choć nie wszystkie oryginalne elementy przetrwały - na szczycie nie zachowała się kiedyś figurka pelikana - to całość pozostaje jednym z ważniejszych przykładów średniowiecznej sztuki sakralnej w mieście.

Mieszkańcom przydaje się wiedzieć, że po konserwacji elementy figuralne i polichromia są bardziej czytelne, a zmiany materiałowe mają na celu ograniczyć konieczność częstych interwencji w przyszłości. Sakramentarium jest dostępne w przestrzeni Bazyliki Mariackiej - stojąc przy nawie bocznej obok ołtarza głównego, można zauważyć przywrócone kolory i detale, których wcześniej brakowało. To dobra okazja, by odwiedzić wnętrze świątyni i zobaczyć, jak średniowieczne dzieło łączy symbolikę, technikę i historię Gdańska.

na podstawie: Urząd Miejski w Gdańsku.